4 april 2024
Zo maken we bewezen effectieve leermiddelen
“Iedereen kan leermiddelen maken.” Ja, als educatief uitgever bij Noordhoff snap ik best dat je dat kan denken. Maar een goed leermiddel maken, is nog niet zo simpel als het lijkt. Ik was dan ook heel blij dat ik namens Noordhoff mocht aanschuiven in de Tjipcast van Tjip de Jong. Om te vertellen wat de rol van een uitgeverij is en hoe leermiddelen bijdragen aan de kwaliteit van onderwijs. En ook wat je niet kunt verwachten van leermiddelen.
De uitzending van de Tjipcast kun je hier beluisteren of terugkijken.
Een goed leermiddel maak je samen met experts
Een van de leukste dingen van het maken van leermiddelen: we staan in contact met bijna alle partijen in onderwijsland. Noordhoff is een echte netwerkorganisatie. Allereerst zijn er natuurlijk de auteurs; zij schrijven de leermiddelen én werken bijna allemaal als leraar. Doordat zij zelf met de voeten in de klei staan, weten ze precies wat er werkt en niet werkt en kunnen zij veel zaken direct ook even uitproberen. Zo vertalen we samen theorie naar de praktijk.
En daarnaast werken we samen met vak- en didactisch experts, wetenschappers, leraren en leerlingen. En natuurlijk met de overheid. We ontwikkelen continu en doen dat in nauwe samenwerking. Van nieuw idee tot implementatie: leerlingen en leraar zijn volop betrokken.
Zelf ben ik jarenlang uitgever geweest van de vo-methode Frans van Noordhoff - Grandes Lignes - en in mijn huidige rol ben ik veel in het basisonderwijs te vinden. Ik kwam en kom geregeld op een school, congres, schuif aan bij een auteursvergadering of heb overleg met vakexperts of het SLO. Hoe mooi is het om vanuit zoveel verschillende perspectieven naar het onderwijs te kunnen kijken en met het onderwijs samen te werken. En zo leermiddelen te maken waarmee we alle leerlingen activeren om te leren!
Ja, iedereen kan een leermiddel maken. Maar om een goed leermiddel te maken, heb je veel verschillende experts en expertises voor nodig.
Een goed leermiddel verlaagt drempels
Drempels zijn er genoeg in het Nederlandse onderwijssysteem, van grote drempels als de vroege selectie tot kleine drempels als een vraag niet begrijpen. Die drempels kunnen we met een leermiddel niet wegnemen, maar door de keuzes die we bij Noordhoff maken wel verlagen. Je leest en hoort recent veel over de doorlopende leerlijn van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs. Terecht. Vroege selectie is een van de grootste drempels in ons onderwijssysteem. Als een kind 11 jaar is, wordt zijn of haar vervolgniveau bepaald. Noordhoff kan dat niet veranderen. Wij kunnen er wel voor zorgen dat leerlingen die drempel zo moeiteloos mogelijk nemen. Daarom hebben wij als enige leermiddelenmaker een doorlopende leerlijn van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs.
Sinds 2017 is er de doorlopende leerlijn rekenen-wiskunde: Getal & Ruimte uit het voortgezet onderwijs had al een oudere broer of zus met NU Rekenen en kreeg toen het jongere broertje of zusje Getal & Ruimte Junior. En sinds 2021 is de doorlopende leerlijn Nederlands voor taal en lezen met Nieuw Nederlands, Nieuw Nederlands Junior en NU Nederlands.
De lesmaterialen van Noordhoff zien er daardoor compleet anders uit dan vroeger: opgebouwd met dezelfde didactiek en strategieën. Bijvoorbeeld hetzelfde stappenplan als je een opgave uitrekent. Door die aanpak wordt het werkgeheugen minimaal belast en kan alle energie naar het leren gaan. En dat levert een hoger leerrendement op. En dat helpt niet alleen in de overgang tussen de onderwijssoorten. Door de herkenbare aanpak worden de drempels tussen de vakken ook lager. Een voorbeeld uit het vo: een leerling gebruikt dezelfde aanpak bij een rekensom bij het vak wiskunde en natuurkunde. En tussen de jaargroepen. En dat geeft de leerlingen houvast.
Dus ja, iedereen kan een leermiddel maken. Maar een goed leermiddel staat niet op zichzelf, maar is verbonden met andere vakken en bevat een doorlopende leerlijn.
Goed leermiddel is bewezen effectief en zet leerling aan tot leren
We weten heel goed wat werkt. Alle leermiddelen van Noordhoff zijn dan ook gebaseerd op bewezen effectieve principes en zorgen ervoor dat leerlingen ervaren dat ze leren. Want dat is de magie van leren: ervaren dat je leert, dat motiveert. Een goed leermiddel zorgt daarvoor.
Hoe borgen we die kwaliteit? We hanteren binnen Noordhoff een Checklist effectieve didactiek en leggen al onze leermiddelen voor het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs langs deze checklist. En dit is niet zomaar een checklist. Een aantal jaren geleden heeft de Vlaamse overheid de opdracht gegeven om een Kwaliteitskader voor Leermiddelen te ontwikkelen. Op basis van het boek Wijze lessen, twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek heeft het Expertisecentrum voor Effectief Leren (Ex-cEL) vervolgens veertien criteria opgesteld en deze zijn opgenomen in het Kwaliteitskader. Noordhoff heeft deze criteria geadopteerd en hieraan – in overleg met Paul Kirschner – nog vijf criteria toegevoegd.
Oké, mooi zo’n checklist… Maar weten we daarmee of iets goed of niet goed is? Eh nee, want wat belangrijk is om je te realiseren: je moet als uitgever bewust keuzes maken op basis van wetenschappelijke inzichten. Een voorbeeld is differentiatie, criteria 2 van de checklist. Als uitgever van lesmateriaal kun je kiezen voor divergente of convergente differentiatie. Bij divergente differentiatie volgen leerlingen allemaal hun eigen pad en personaliseer je het onderwijs zo veel mogelijk. Bij convergente differentiatie werken alle leerlingen aan hetzelfde pad en bied je meer hulp of uitdaging aan leerlingen die dat nodig hebben. Beide zijn bewezen effectief. Hoe maak je dan je keuze?
Uit onderzoek blijkt dat divergente differentiatie vooral goed werkt voor een deel van de leerlingen. Alleen de tweede variant werkt voor álle leerlingen. Zowel leerlingen die makkelijk leren als de leerlingen die meer hulp nodig hebben komen verder met convergente differentiatie. Dus hoe aantrekkelijk een volledig adaptief systeem op het eerste gezicht misschien ook is, Noordhoff kiest voor alle leermiddelen van basisonderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs bewust voor convergente differentiatie, zowel in de boeken als in onze digitale leeromgevingen. Want zo zetten we elke leerling aan tot leren.
Wat levert zo’n checklist dan op? Het mooie aan zo’n checklist is dat het de scholen en leraren transparantie biedt over de keuzes die we maken. Zo kun je beter bepalen of een leeroplossing past bij de visie die jij hebt als school.
Ja, iedereen kan een leermiddel maken. Een goed leermiddel is echter gebaseerd op bewezen didactiek en daar komt nog best wat bij kijken.
En hoe zit het dan met de keuzevrijheid van de leraar?
Een goed leermiddel helpt jou dus als leraar en laat al je leerlingen groeien. En daarbinnen vinden wij het belangrijk dat jij als leraar je eigen keuzes kunt maken. Je eigen keuze in het type leermiddel dat past bij jouw school of bij jouw manier van lesgeven. Daarom is het belangrijk dat er keuze is tussen uitgeverijen, ieder leermiddel gebaseerd op eigen uitgangspunten.
En heb je gekozen voor een aanpak, dan gebruik je de leermiddelen natuurlijk niet rechtstreeks van de plank. Je past als leraar aan, voegt toe en laat weg. Iedere klas is anders en iedere leerling uniek en jij als leraar maakt altijd het verschil!
Meer weten?
De Checklist Effectieve didactiek vind je hier.
Wil je weten hoe we de checklist hebben ingevuld voor een van onze leermiddelen? Laat het ons weten en we komen er graag over vertellen.
We bloggen over de doorlopende leerlijn, bijvoorbeeld over het belang van een doorlopende pedagogisch-didactische aanpak, de overstap van de basisschool naar het voortgezet onderwijs en andere gerelateerde onderwerpen.
Auteur
Petra van der Veen
Petra van der Veen is Segment Manager basisonderwijs bij Noordhoff.
