In gesprek met vakdidacticus Sebastiaan Dönszelmann over doeltaalgebruik bij Engels
De doeltaal zo gebruiken dat er ook echt van geleerd wordt? Stepping Stones is er klaar voor!
In de nieuwe editie van Stepping Stones worden leerlingen van alle niveaus ondergedompeld in het Engels. En dat is maar goed ook, want van veel blootstelling aan Engels kan ook veel Engels geleerd worden, toch? Recent didactisch onderzoek van Sebastiaan Dönszelmann (2019; Vrije Universiteit) laat zien dat dit geen vanzelfsprekendheid is. Zeker: een doeltaalbad kán enorm leerzaam zijn, als de docent daarbij de juiste didactiek toepast én de leergang doeltaalgebruik doordacht ondersteunt. Daarom hebben Stepping Stones en Dönszelmann de handen ineengeslagen en staan de methodeontwikkelingen de komende tijd in het teken van slim doeltaalgebruik: doeltaal-leertaal. Dönszelmann licht toe.
Doeltaalgebruik
“Decennia aan didactisch onderzoek laten zien dat leren in de meeste gevallen een vrij traag proces is. Er komt veel oefening en herhaling bij kijken, mensen vergeten voortdurend wat ze zojuist geleerd hebben en er gluurt geregeld motivatieproblematiek om de hoek. Daarom is didactiek van groot belang: de theorie achter het leren, de strategieën die docenten toepassen om het leren te versterken. Dat geldt ook bij het leren van een taal. ‘Doeltaalgebruik’ is inmiddels een gevleugelde term binnen de talendidactiek. Het zou bijdragen aan de effectiviteit van het taalleerproces. Waar doeltaalgebruik voor docenten Frans, Spaans of Duits een hele opgave kan zijn, lijk je als docent Engels een voorsprong te hebben: hoewel het niveau van je leerlingen ongetwijfeld uiteenloopt, begrijpen velen je al gauw behoorlijk goed. Hierdoor is het mogelijk om tijdens de Engelse les veelvuldig Engels te spreken. Het relatieve gemak waarmee veel leerlingen hun docent Engels begrijpen, kan ons
echter op het verkeerde been zetten. Wanneer een docent Engels inzet met het doel dat leerlingen er taal van leren, is er extra didactiek nodig. Alleen dan kan het communicatiemiddel taal ook echt een leermiddel worden”.
Doeltaalinteractie
Taal om taal van te leren dus. Dat vraagt om wat meer uitleg; waarom is al die didactiek nodig? Dönszelmann: “Mensen zijn binnen de communicatie meestal vooral gericht op de inhoud. Dat is niet vreemd, want dat is precies waarvoor communicatie ontstond, om elkaar boodschappen te zenden. Hierdoor leren mensen niet automatisch iets van de vorm waarin de ander z’n verhaal giet. Of simpelweg: als je al onthoudt wat iemand zegt, is het eerder wat er gezegd wordt (boodschap), dan hoe het gezegd wordt (welke woorden, zinsbouw, grammatica). In de les Engels betekent dit dat leerlingen vooral taal leren uit de inhoud van een uitleg over onderwerp x, of door de oefening die ze erbij maken. Ze leren niet zomaar taal door de taal die de docent gebruikte tijdens die uitleg of die oefening. Behalve..., als je leerlingen talig bewust en alert maakt”.
Hoe werkt dat, didactiek toevoegen aan het zo vluchtige doeltaal-Engels? Dönszelmann: “Het belangrijkst is dat leerlingen al tijdens de doeltaalinteractie actief worden. Stel dus voortdurend activerende vragen en laat daarbij veel leerlingen deelnemen. Kies ook je eigen doeltaalgebruik zorgvuldig uit: sluit aan bij wat leerlingen moeten leren, bouw doeltaalroutines in en zorg voor allerlei herhaling. Varieer in tempo en check niet alleen het inhoudelijk begrip, maar ook of er echt taal bijgeleerd wordt. Corrigeer niet te veel, maar corrigeer vooral wel wat centraal staat in het doeltaalleerproces. Gebruik waar nodig een klein beetje Nederlands om het leren te ondersteunen en, niet te vergeten, besteed veel aandacht aan veiligheid. Want leren is in zichzelf vaak al een spannende aangelegenheid, en een vreemde taal spreken is voor veel leerlingen minstens net zo spannend”.
Effectief vreemdetalenonderwijs
Het promotieonderzoek van Sebastiaan Dönszelmann laat overtuigend zien dat het taalleerproces een flinke boost krijgt wanneer docenten (onder andere) bovenstaande elementen nadrukkelijk toevoegen aan hun doeltaalgebruik. Het wordt docenten daarbij een stuk makkelijker gemaakt wanneer de gebruikte leermiddelen aansluiten bij de didactiek. Eerder werd daarom Noordhoffs leergang Frans, Grandes Lignes, al op allerlei punten aangepast. Ook de auteurs en redacteuren van Stepping Stones zullen de leergang de komende jaren onder handen nemen, zodat het eenvoudiger wordt om de doeltaal veelvuldig én voor de leerlingen leerzaam in te zetten. Dönszelmann: “We zijn begonnen met een uitgebreide cursus over doeltaal-leertaal. De auteurs van Stepping Stones hebben ontzettend veel onderwijservaring en sommigen pasten doeltaal-leertaal al toe, maar de precieze implicaties voor de praktijk en vooral voor de leermiddelen waren vaak nog nieuw. De volgende fase, waarin we op dit moment zitten, betreft een gezamenlijke exercitie om allerlei kleine aanpassingen in het materiaal aan te brengen, bijvoorbeeld zorgen voor een betere samenhang tussen opdrachtinstructies, te leren vocabulaire en ‘instructions used’. Daardoor komen leerlingen de aangeboden woordenschat vaker tegen en bovendien kunnen ze makkelijker zelfstandig met de opdrachten aan de slag. Ook zorgen we voor een geleidelijke opbouw en uitbreiding van de instructietaal. Andere aandachtspunten zijn: meer
inductief oefenaanbod (want leerzaam doeltaalgebruik is veel makkelijker toe te passen bij inductieve werkvormen), verbeterde aansluiting tussen grammatica-uitleg en grammaticaverwerking, en meer aandacht voor taal(leer)bewustzijn. De intensieve interactie tussen leerlingen onderling, en tussen leerling en docent, die in de nieuwe editie een belangrijke plek inneemt, blijft behouden. Want actieve interactie in de doeltaal (met een beetje sturing) is een essentieel onderdeel van effectief vreemdetalenonderwijs”.
Effectief doeltaal-gebruik begint bij de docent. Dat vergt de nodige didactische kennis en oefening. Alleen helpt de leergang daar nu wel beter bij.
De docent als sleutel
Het eerste materiaal waaraan doeltaal-leertaaldidactiek wordt toegevoegd, is beschikbaar vanaf 2022. Wat zullen docenten hiervan merken? Dönszelmann: “Docenten zullen hun vertrouwde leergang aantreffen, maar het taalgebruik in instructies en opgaven sluit veel beter op de leerstof aan. Als docenten hun eigen doeltaalgebruik daar ook nog een beetje op afstemmen, zullen ze merken dat hun leerlingen meer taal leren en bovendien makkelijker aan het praten te krijgen zijn. De docent blijf hierin de sleutel: verantwoorde en effectieve inzet van de doeltaal begint bij de docent. Dat vergt, ook voor het vak Engels, de nodige didactische kennis en oefening; een leerzame doeltaalroutine met leerlingen opbouwen gaat niet vanzelf. Alleen helpt de
leergang daar nu bij”.
Ten slotte wordt ook de sociale component in de nieuwe edities verder versterkt. Dönszelmann: “Bij goed doeltaalgebruik, eigenlijk goed onderwijs in het algemeen, is het belangrijk dat leerlingen samen met andere leerlingen aan de les deelnemen. Daar kunnen ze
niet alleen veel taal van leren, het versterkt ook potentieel hun sociale vaardigheden. Ik ben geen tegenstander van individuele taken en online opdrachten (de nieuwe edities van Stepping Stones bieden volop innovatieve digitale tools!), maar om te leren interacteren in een werkelijkheid met mensen, heb je je klasgenoten hard nodig.”
Dit artikel begon met de stelling dat een doeltaalbad heel leerzaam kán zijn, op voorwaarde dat zowel de docent als de leergang bewust met taal omgaat. Goed doeltaalgebruik is dus meer dan ‘communiceren met je leerlingen in de doeltaal’. Doeltaal-leertaal voegt didactiek toe aan doeltaalgebruik, waardoor leerlingen er optimaal taal van kunnen leren. Stepping Stones speelt daar steeds nadrukkelijker op in.
Nieuwsgierig naar onderzoek over doeltaalgebruik, bruikbare doeltaaltips of cursusaanbod?
-
Doeltaal-leertaal; over bibberen aan de rand van het taalbad en docenten-taalbewustzijn. (Dönszelmann, 2019).
Meer informatie over Stepping Stones? Vraag het onze accountmanagers.